War-saxaafadeedkii Garoowe: Puntland iyo Jubbaland oo Ku Dhawaaqay In Dowladda Federaalka Ku Fashilantay Hoggaaminta Qaranka
Kala qaybsanaan siyaasadeed oo qoto dheer ayaa ka dhalatay Soomaaliya, iyadoo dowlad-goboleedyada Puntland iyo Jubbaland ay si wadajir ah u shaaciyeen in ay si qeexan kalsoonidii ay ku qabeen Dowladda Federaalka Soomaaliya (DFS) ay meesha ka baxday. War-saxaafadeed xooggan oo ka soo baxay shir madaxeed ay labada dowlad-goboleed ku yeesheen Garoowe intii u dhaxaysay Juun 23-26, 2025, ayaa lagu eedeeyay DFS in ay si joogto ah u jebisay Dastuurka Kumeelgaarka ah, si sharci-darro ahna ula wareegtay awoodo, isla markaana ay si siyaasadaysan u adeegsatay gargaarka caalamiga ah, maamulka hawada dalka, iyo saamaynta ay ku leedahay doorashooyinka maamul goboleedyada.
Bayaanka wadajirka ah wuxuu si toos ah u dhaliilay sida DFS ay ugu fashilantay ilaalinta heshiisyadii aasaasiga u ahaa dhismaha nidaamka federaalka ee Soomaaliya. “DFS waxay si cad u jebisay Dastuurka Kumeelgaarka ah iyadoo awoodaha dalka u adeegsata dano siyaasadeed iyo cadaadis ka dhan ah maamul-goboleedyada xubnaha ka ah,” ayuu bayaanku ku sheegay.
Cabasho Caalami ah iyo Diidmada Matalaadda Federaalka
Puntland iyo Jubbaland waxay si cad u sheegeen in aysan u aqoonsanayn DFS matalaad buuxda oo ka turjumaysa danaha dhammaan shacabka Soomaaliyeed. Tallaabo muhiim ah oo muujinaysa xaalad-kac siyaasadeed, waxay labada maamul ku dhawaaqeen in ay dacwad rasmi ah u gudbin doonaan Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan Duulista Hawada (ICAO). Waxay dalbanayaan in si madax-bannaan loo qiimeeyo habka DFS ay u maareyso maamulka hawada dalka, taasoo calaamad u ah in si toos ah loo caqabadeynayo awoodda dowladda dhexe heer caalami ah.
Arrintani waxay muujinaysaa kala fogaansho qoto dheer oo u dhexeeya DFS iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada federaalka. Khubarada arrimaha siyaasadda ayaa ka digaya in isku-dhaca noocaan ah uu horseedi karo burbur ku yimaada dhismaha federaalka ee jilicsan iyo inuu sii xumeeyo xiriirka mar horeba xasaasiga ahaa ee u dhexeeya maamulka dhexe iyo kuwa dowlad-goboleedyada.
Dimuqraadiyeynta iyo Doorashooyinka: Ballanqaadka Puntland ee “Qof iyo Cod”
War-saxaafadeedka ayaa sidoo kale iftiimiyay in Puntland ay diyaar u tahay qabashada doorasho qof iyo cod ah, taasoo ay ku tilmaantay tallaabo dhab ah oo lagu hirgelinayo hannaanka dimoqraadiga ee dalka. Tallaabadan ayaa loo arkaa fariin aan toos ahayn oo lagu dhiirrigelinayo maamulada kale, isla markaana lagu muujinayo in Puntland ay hoggaan ka noqon karto dib-u-habeynta nidaamka doorashooyinka dalka.
Si kastaba ha ahaatee, labada maamul-goboleed ayaa eedeymo u jeediyay DFS, iyagoo sheegay in ay si toos ah u farageliso doorashooyinkooda. Waxay ku doodeen in faragelintaani ay tahay mid loogu talagalay in lagu wiiqo horumarka dimoqraadiga ah ee ka socda gobollada.
Baaq Toos ah oo Loo Diray Beesha Caalamka
Puntland iyo Jubbaland waxay si aan mugdi ku jirin ugu baaqeen beesha caalamka, gaar ahaan waddamada taageera Soomaaliya, inaysan si indho la’aan ah u taageerin dowladda dhexe. Halkii ay sidaas samayn lahaayeen, waxay dalbadeen in si cadaalad ah loogu garsooro arrimaha la xiriira maamul-wanaagga, hufnaanta, iyo ilaalinta dastuurka.
“DFS waxay marar badan u adeegsataa gargaarka caalamiga ah si ay u cadaadiso maamullada ka madax-bannaan, taasina waa arrin dhaawacaysa madax-bannaanida siyaasadeed ee dalka,” ayuu bayaanku ku xusay. Waxay intaa ku dareen in maamullada ay dowladda dhexe siyaasadaysay aan loo isticmaali karin marin ay gargaar ku helaan, iyagoo xusay in arrintaasi tahay mid aan la aqbali karin.
Gunaanad: Mustaqbalka Federaalka oo Halis Ku Jira
Bayaankii Garoowe wuxuu calaamad u yahay isbeddel xasaasi ah, kaas oo muujinaya in khilaafka u dhexeeya dowladda dhexe iyo qaar ka mid ah dowlad-goboleedyada federaalka uu galay marxaladdii ugu khatarsanayd. Arrintaani waxay taabanaysaa qodobo xasaasi ah sida daacadnimada dastuurka, hannaanka doorashooyinka, maamulka kheyraadka, iyo xiriirka caalamiga ah.
Khubarada siyaasadda ayaa ka digaya in haddii khilaafkan sii socda aan lagu gaarin xal guud oo qaran, uu horseedi karo kala fogaansho siyaasadeed oo baahsan, khalkhal amni, iyo burbur ku yimaada nidaamka federaalka ee lagu heshiiyay sannadkii 2012. Baaqa loo jeediyay in la qabto shir qaran oo dhab ah ayaa muujinaya degdegta xaaladda, iyadoo badbaadada dowladnimada Soomaaliyeed ay u muuqato mid halis ku jirta.