IGNITE Food Systems Challenge | Shanta Tartame ee ku guuleystay Tartan Ku saabsan nidaamyada Cunnada Joogtada ah ee Soomaaliya

Tartanka IGNITE Food Systems Challenge ayaa lagu qabtay magaalada Muqdisho, iyadoo la adeegsanayo fikradaha cusub ee dhalinyarada si loo dhiso nidaamyada cunnada joogtada ah.

Afar ka mid ah tartamayaasha ayaa soo bandhigay fikradahooda si toos ah Muqdisho halka lix ka mid ah tartamayaasha kale ay si fogaan arag ah uga qayb galeen Hargeysa, iyadoo lala kaashanayo HarHub.

Tartan lagu qabtay Muqdisho Talaadadii ayaa ka koobnaa toban tartame oo ka soo baxay codsiyo ka badan 120, kuwaas oo soo bandhigay fikradahooda iyagoo sharaxaya ganacsiyadooda iyo bilowga ay ugu adeegayaan xalal wax ku ool ah si loo xalliyo dhibaatooyinka joogtada ah ee sugnaanta cuntada dalka.

Tartamayaasha oo ka kala yimid gobollo kala duwan ayaa isku dayay inay qanciyaan garsoorayaasha, iyagoo muujinaya waxa ay qabanayaan iyo qaabka ganacsi ee ay soo bandhigayaan haddii ay guuleystaan.

Kadib dood dheer garsoorayaashu waxay doorteen 5 ka mid ah tartamayaasha – SomFarm Fresh, Raas Agribusiness Solution, Greenlife Agribusiness, Kaaliye Consulting Group, iyo Ruman Integrated Farm.

Tartamayaasha waxaa loo doortay xalalkooda hal-abuurka leh, iyagoo bixiya habab loo yaqaan ‘locally-led’ si looga hortago dhibaatooyinka nidaamyada cunnada ee Soomaaliya.

Kooxda Kaaliye Consulting waxay taageertaa iskaashatada iyada oo loo marayo horumarinta awoodda waxayna doonaysaa inay beddesho iskaashatada iyadoo bixisa hab isku-dhafan oo gaar ah iyadoo loo marayo Nidaamka Maareynta Iskaashatada (CMS). CMS waa barnaamij lagu xoojiyo ururka, maaraynta iyo howlgallada maalinlaha ah ee iskaashatada iyadoo la hubinayo diiwaangelin wax ku ool ah, helitaanka iyo hawlgallada maalinlaha ah.

Kaaliye waxay sheegtay inay la shaqeyneyso shan Hay’adaha Maaliyadda Micro ee Soomaaliya si ay u taageeraan una ballaariyaan helitaanka maaliyadda.

Shirkaddu waxay sidoo kale tababartay oo taageertay 12 iskaashato si loo dhiso awooddooda. Shirkaddu waxay tan iyo markii ay bilowday soo saartay $200,000.

Raas Agri-Business Solution sidoo kale waxay ku guuleysatay oo ay ka mid noqotay shanta ugu sareysa. Waa shirkad gaar loo leeyahay oo bixisa xalal gaar ah oo ku saabsan beeraha. Shirkadda, oo ku taal Muqdisho, waxay bixisaa dhismaha iyo maaraynta greenhouse-yada, rakibida biyaha iyo irrigation-ka, qurxinta, iyo la-talin ku saabsan beeraha.

Raas waxay sheegtay inay abuurtay 60 shaqo oo waqti buuxa ah oo ay si toos ah u taageerto 360 qof iyada oo loo marayo xalalka beeraha. Shirkaddu waxay qorsheyneysaa inay dhisto 20 greenhouse oo ay tababarto beeraleyda la xushay. Raas waxay dooneysaa inay wax soo saarto ilaa 497 metric tonnes oo khudaar ah. Raas waxay xiiseysaa inay ‘beddelato qaybta beeraha Soomaaliya iyadoo la siinayo tiknoolajiyadaha ku habboon cimilada iyada oo loo marayo iskaashiyo istiraatiiji ah, moodelada cusub sida maalgelinta iibiyaha iyo diiradda saarista bulshada liidata.’

Ruman Integrated Organic Farm waa shirkad xalal organic ah oo ku taal aagga Arabsiyo ee Somaliland. Waxay taageertaa beeraleyda yar yar ee inta badan ay haween iyo dhalinyaro leeyihiin iyada oo horumarisa xirfadahooda, iyo bixinta kirada qalabka iyo adeegyo kale. Ruman waxay sheegtay inay la timid xalinta caqabadaha aqoon la’aanta farsamada ee beeraleyda iyo helitaanka teknoolojiyada iyo qalabka beeraha ee casriga ah, Si looga hortago caqabadahan, Ruman waxay tababartaa beeraleyda dhaqamada beerashada ugu fiican waxayna siisaa taayirrada qiimaha $20 maalintii. Shirkaddu oo leh siddeed shaqaale joogto ah ayaa sidoo kale si firfircoon uga qayb qaadata beerashada dalagga iyadoo soo saaraysa 15 metric tonnes. Waxay qorsheyneysaa inay tababarto oo taageerto ilaa 10,000 beeraley.

SomFarm Fresh oo ka socota Hargeysa ayaa sidoo kale ka mid noqday shanta guuleystayaal ee Tartanka IGNITE Food Systems Challenge. Waxaa la aasaasay sanadkii 2016, SomFarm waxay ku takhasustay nidaamyada keydinta qabow.

Waxay qabataa kala soocidda, xirmidda, qaboojinta, iyo qaybinta khudaar iyo miro. Hadda, shirkaddu waxay bixisaa taageero keydinta qabow oo labadaba beeraleyda ganacsi si ay u yareeyaan khasaaraadka kadib goosashada iyo inay hubiyaan sahayda maalinlaha ah ee suuqa. SomFarm waxay qorsheyneysaa inay dhisto xarumo keydinta dheeraad ah oo ay ku dhigto qiimo dhan $1 per ton muddo seddex maalmood ah oo lagu daro iibinta iyo qaybinta khudaarta iyo miraha.

Garsoorayaashu waxay sidoo kale doorteen Greenlife Agribusiness Ltd sidii mid ka mid ah guuleystayaasha tartanka. Shirkaddu waxay bixisaa xalal beerashada organic ah iyo sidoo kale soo saarista khudaar lagu iibiyo. Iyadoo lagu wargeliyey baahida loo qabo ka hortagga burburka ciidda iyo qiimaha sare ee bacriminta aan organic ahayn, Greenlife waxay bilowday dib-u-warshadaynta qoryaha qumbaha si loogu isticmaalo sida dheecaanka koritaanka. Ilaa 200 beeraley ayaa hadda isticmaalaya dheecaankan si ay u kordhiyaan wax soo saarkooda.

Shanta guuleystayaal waxay galayaan marxaladda xigta oo ah tababar 3 bilood ah oo loogu talagalay inay horumariyaan xalalkooda. Waxay heli doonaan hageyn si ay u tijaabiyaan xalalkooda, la shaqeeyaan dadka isticmaala iyo inay ballaariyaan shabakadooda.

Wakiilka iyo Agaasimaha Qaramada Midoobay ee Barnaamijka Cuntada adduunka (WFP) ee Soomaaliya El-Khidir Daloum ayaa sheegay in Tartanka IGNITE Food Systems Challenge uu ku saabsan yahay aqoonsiga, taageeridda, iyo awood-siinta ganacsatada Soomaalida gudaha si ay u soo bandhigaan xalal wax ku ool ah oo guryaha laga sameeyay si loo xalliyo dhibaatooyinka nidaamyada cunnada ee deegaanka. Waxa uu xusay muhiimadda ay leedahay wada shaqaynta si loo horumariyo xalalkan, kuwaas oo lagu soo celin karo ama la ballaarin karo.

Intii lagu jiray dhacdada, Dr. Sadiyo Siad, rektarka Jaamacadda Teknolojiyadda Hano oo ka mid ahayd guddiga, ayaa ugu baaqday in la soo celiyo mashaariicda noocan oo kale ah si loo hubiyo in Soomaali badan, gaar ahaan haweenka, ay si firfircoon uga qayb qaataan bixinta xalalka dhibaatooyinka dalka. “Waxaan rabnaa inaan aragno mashaariicda cajiibka ah ee tuulo kasta oo Soomaaliya ah. Waxaan u baahanahay inaan aragno haween badan oo soo gala marxaladahaan oo ka faa’iideysta.”

Dr. Hodan Osman, La-taliyaha Sare iyo Koordineerka Qaranka ee Horumarinta Aadanaha ee Xafiiska Ra’iisul Wasaaraha ayaa sidoo kale ka hadashay iyada oo sheegtay in ruuxa ganacsi ee Soomaalida la isticmaali karo si loo bixiyo xalalka dhibaatooyinka joogtada ah ee cuntada ee dalka. “Soomaalidu si dabiici ah ayey u tahay ganacsato. Waxaan si dabiici ah u leenahay ruuxa raadinta xalalka hal-abuurka leh ee dhibaatooyinka ugu daran. Dadkeena, gaar ahaan dhalinyarada, waa kuwo adkaysi leh, maskax adag iyo hal-abuur leh.”